Die Inschriften der Stadt Freising: Anhang A

Katalogartikel in chronologischer Reihenfolge.

DI 69 Anhang A: Stadt Freising (2010)

A1, Nr. 2 Dom Mariä Geburt und St. Korbinian (?) Anfang 12.-13. Jh.

Beschreibung

In dem 1187 vom Freisinger Domherrn Conradus Sacrista begonnenen Traditionsbuch des Hochstifts Freising findet sich auf dem Vorsatzblatt eine mit Korbinian beginnende Bischofsreihe in Form von gemalten Medaillons mit den Brustbildern der Bischöfe, denen rechts daneben Distichen beigegeben sind. Die teils mit rubrizierten Überschriften versehenen Einträge zeigen ein etwas uneinheitliches Erscheinungsbild; von späterer Hand nachgetragen sind sicher die Verse zu den Bischöfen Albert I. (XXIII) und Otto II. (XXIV), die auch keine Medaillons aufweisen. In dem zu Wolfenbüttel aufbewahrten Traditionsbuch des Veit Arnpeck finden sich darüberhinaus weitere vier Distichen (XXV-XXVIII) sowie Zusätze zu den Distichen für Albert I. (XXIII) und Otto II. (XXIV).

Text I-XXIV nach BayHStA HL Freising Nr. 3c, Text XXV-XXVIII nach HABW Cod. Helmst. 205. Die nachgetragenen, größtenteils rubrizierten Überschriften - diese mit einer Ausnahme (XI) so nur in BayHStA HL Freising Nr. 3c vollständigsind kursiv gesetzt.

Einleitung

  1. Per seriem talem notat ars, q(u)i pontifical(em) Possede(re) t(r)onu(m), legib(us) ac popvlvm.

I. Korbinian

  1. Arce coronat(us) sacer exstat corbinian(us). Occupat ip(s)e locu(m) p(r)im(us) et officivm

II. Erimbert

  1. Mundo defunct(us), pat(er), Erimbertea), s(e)c(un)dus Fratre(m) (con)sequeris, p(ro)xim(us) et meritis.

III. Joseph I.

  1. Morib(us) insignis, Iosep sucesserat illis. Sponsus bis vidue t(er)civs eccl(esi)e

IV. Arbeo

  1. Pro virtute dato funct(us) moderamine sac(r)o Hac quart(us) serie c(er)neris Arbo pie.

V. Atto

  1. Atto pater q(ui)nt(us) pastoris no(m)i(n)e dign(us) Exosor cathecv(m) condecorat meritv(m).

VI. Hitto

  1. Ut sit perfect(us), q(ui) poll(et) in ordine sext(us) Hitto potest c(re)di, misterio nvm(er)i.

VII. Anno

  1. Ivnxit oves agno (com)missas septim(us) Anno. Avxit et hanc avla(m) p(ri)mit(us) exigvam

VIII. Erchanbert

  1. Presvl ut octau(us) v(ir)tvte foret solidat(us) Approbat hoc spacio p(r)ima cvbi ratio.

IX. Arnolfus

  1. Arnolfvs ∙ viii ∙ annis rex(it) hanc sed(em) Tolle q(uar)ter binos moderaminis arte p(er)itos. Precliusb) Arnolfvs h(o)c celeb(ra)t opvs.

X. Walto

  1. Walto rex(it) ha(n)c sede(m) xx∙iiob(us) annis. Mistica ivsc) decadis q(u)e s(un)t p(er)fecta notantis. Illvstrat meritv(m) Walto beate tvv(m).

XI. Outo

  1. Ovto mane(n)s vno ven(er)and(us) ep(is)c(opus) anno Corr(u)it i(n) fata sup(er)is a(n)i(m)a sup(er)atad) Post decimu(m) p(ri)m(us) verbi svb pollice rit(us). Pingite) fret(us) Ovto mune(re) Ch(rist)e tvo.

XII. Dracholf

  1. Vt potior nemo sedet arcv svb dvodeno. Pastor dracolf(us) dampna cavens opib(us).

XIII. Wolfram

  1. Nvminaf) tot mvndi p(er)cep(it) ivs svbevndi. Wolfram(m)(us) p(re)co t(er)ci(us) a decimo

XIV. Lantbert

  1. Hac sup(er) orchestra residens s(ib)i n(on) plac(et) ext(ra) Felix lamb(er)t(us) q(ue)m p(ro)bat ip(s)e deus.

XV. Abraham

  1. Ab(ra)ha(m) ep(iscopu)s rex(it) ha(n)c sede(m) annis ∙ xxxvii Exp(r)imit hec sp(eci)es cvi mvltv(m) pat(ri)a debes. Abra(m) p(re)clarv(m) ivra seq(u)endo patrvm.

XVI. Godescalcus

  1. Post ter q(ui)nq(ue) sedes re vera no(min)is heres. Gotescalce pie morib(us) eximie.

XVII. Egilbert

  1. Presvl Egilberteg) se(m)p(er) gaudeto svp(er)ne. Nec careas venia sin alit(er) merita.

XVIII. Nitker

  1. Pastor sincer(us) sedet hac in sede Niker(us) octau(us) decimu(m) ivre seq(ue)ndo patrv(m).

XIX. Ellenhard

  1. Post decimu(m) non(us) reside(n)s sac(er) ip(s)e pat(r)on(us). Condidit associa(m) fr(atr)ib(us) eccl(esi)am

XX. Megenward

  1. Explevit mvnda(m) vita(m)h) decade(m)q(ue) s(e)c(un)dam. Optim(us) ip(s)e pat(er) corpore mente sac(er).

XXI. Heinrich I.

  1. Iste pat(er) ver(us) p(re)ce svb veniat sibi cler(us). Nos h(abe)t heredes p(re)mia dans (et) opes.

XXII. Otto I.

  1. Prvdens facvnd(us) nvlli ratione s(e)c(un)d(us). Voce p(re)mendo lvpos lib(er)at Otto svos.

XXIII. Albertus I.

  1. Cvi pater Albert(us) successit, in omnia mitis Palmes fulcit(us) vere de mun(er)e vitisi)

XXIV. Otto II.

  1. Adcessitk) mundus (et) nobilis otto secundus. Qvi disp(er)sa gregat et ad increm(en)ta reseruat.

XXV. Gerold

  1. Illi successit Geroldt qui postea cessit micior ille fuit omnib(us) inde ruit

XXVI. Konrad I.

  1. Prudens subtilis constans Chunrad(us) heril(is) Hostib(us) hostiles sancta fuit scibilis

XXVII. Konrad II.

  1. Silvestris g(e)n(er)e p(ost) hos Chunrad(us) herit(is) Labe carens p(ro)prie claruit ex op(er)e

XXVIII. Friedrich I.

  1. Post hu(n)c regnavit de Montalbon Fridric(us)l) Que(m) confirmavit pastor apostolic(us)

Kommentar

Sigmund Benker, der den formalen Aufbau und den Inhalt der Verse untersucht hat, geht von einer Entstehungszeit zu Beginn des 12. Jahrhunderts aus und wertet die darin enthaltenen Ortsangaben wie etwa arx (I), aula (VII), spatium (VIII) oder orchestra (XIV) als Beleg für die Existenz der Verse als Bildbeischriften im Chor des Freisinger Doms1). Ein weiteres Indiz für das ehemalige Vorhandensein einer monumentalen, gemalten Bischofsreihe sieht Benker in der Übernahme des Bildprogramms in das gotische Chorgestühl von 1488.

Dem ist entgegenzuhalten, daß die Verse ebensogut eine literarische Auseinandersetzung mit einem gemalten Bildprogramm dargestellt haben können, welches keinerlei Beischrift besaß, oder aber als Ganzes eine literarische Fiktion sind, wie sie der Dichtung des hohen Mittelalters nicht fremd ist. In jedem Fall reichen die Indizien nicht aus, um den von Benker und vor ihm Jakob Brummer als Tituli angesprochenen Versen epigraphische Relevanz zuzugestehen2).

Textkritischer Apparat

  1. UBM 2° Inc. lat. 1108: Erimbert(us).
  2. Irrig für Precluis.
  3. Irrig für vis, vgl. korrekt HABW Cod. Helmst. 205.
  4. Das in BayHStA HL Freising Nr. 3c ad fol. 1v als Überschrift eingetragene Distichon Ovto manens … auch auf fol. 100v im Haupttext; BayHStA HL Freising Nr. 3: anstatt supe(r)ata: sociata; BayHStA HL Freising Nr. 1: ohne das Distichon Post decimum
  5. Wohl irrig für pingitur; HABW Cod. Helmst. 205: pinxit als Alternative unter pingit.
  6. Irrig für Lumina, vgl. korrekt fol. 101r, BayHStA HL Freising Nr. 1, BayHStA HL Freising Nr. 3 und EABW Cod. Helmst. 205.
  7. BayHStA HL Freising Nr. 1: Engilberte.
  8. BayHStA HL Freising Nr. 1: Explicuit vita(m) mu(n)da(m).
  9. BayHStA HL 3c fol. 119r und EABW Cod. Helmst. 205 mit Zusatz: Auxit Adilb(er)t(us) v(eri)tat(is) in ordine cert(us) / Clero servicia s(ed) minuit vicia, bei HABW Cod. Helmst. 205 außerdem: felix Adalb(er)t(us) di(vi)no mune(re) cert(us), p(re)fuit ecc(lesi)e p(ro)fuit at(que) pie.
  10. ABW Cod. Helmst. 205 mit Zusatz: Successit p(at)rib(us) p(re)dictis Otto s(e)c(un)dus / Qui fuit ex genere clar(us) et ex op(er)e.
  11. Sic!

Anmerkungen

  1. Benker, Dom im ersten Jahrtausend 17-20; ebenso Stockmeier, Bistum Freising23; Wild, Conradus Sacrista 21.
  2. Brummer, Aula Episcopalis.

Nachweise

  1. BayHStA HL Freising Nr. 3c fol. ad 1v (Einleitung, I-XXIV), 2r (III), 5r (IV), 18v (V), 39r (VI), 80r (VII), 96v (IX), 97r (X), 100v (XI, XII), 101r (XIII), 102r (XIV), 102v (XV), 105v (XVI), 107r (XVII), 111v (XVIII), 112v (XIX), 115r (XX), 115v (XXI), 116r (XXII), 119r (XXIII), 121v (XXIV); BayHStA HL Freising Nr. 1 fol. 35r (V), 155v (IX), 156r (X), 164r (XI, nur Zusatz), 165r (XIII), 168v (XV), 175v (XVI), 179r (XVII), 187r (XVIII), 189v (XIX), 194r (XX), 194v (XXI), 195r (XXII), 200r (XXIII), 203v (XXIV); BayHStA HL Freising Nr. 3 fol. 3v (Einleitung, I), 5r (II), 6v (III), 7v (IV), 8r (V), 8v (VI), 9v (VII), 10r (VIII), 10v (IX, X), 12v (XI), 13r (XII), 14r (XIII), 15r (XIV), 16r (XV), 16v (XVI), 18v (XVII), 21v (XVIII), 23v (XIX), 30v (XX) 32r (XXI), 33r (XXII), 40v (XXIII), 46v (XXIV). HABW Cod. Helmst. 205 fol. 209r (Einleitung, I, II), 210r (III), 211v (IV), 216v (V), 222v (VI), 228r (VII), 230r (VIII), 232v (IX), 233r (X), 236r (XI), 236v (XII), 237r (XIII), 237v (XIV), 238r (XV), 239r (XVI), 240v (XVII), 243r (XVIII), 244v (XIX), 247v (XX), 248r (XXI), 248v (XXII), 252v (XXIII), 255v (XXIV), 256v (XXV), 257r (XXVI, XXVII, XXVIII); UBM 2° Inc. lat. 1108 fol. 23v (I-XII); Meichelbeck, Historia Frisingensis I,1 46 (II), 83 (IV), 136 (VII), 155 (X), 173 (XIV), 254 (XIX), 314 (XXI), 397 (XXIV); Deutinger, Viti Arnpeckhii 489 (XI, nur Zusatz); MGH SS XXIV 317f.; Maß, Karolingerzeit 198 (VII); Fischer, Bischöfe 16 (XI), 44 (XII), 60 (XIII), 114 (XIV); Segen für das Land 50f.; Wild, Conradus Sacrista 37.

Zitierhinweis:
DI 69 Anhang A, Stadt Freising, A1, Nr. 2 (Ingo Seufert), in: www.inschriften.net, urn:nbn:de:0238-di069m012a1000206.